پرسش را در دو بخش بررسي مي‌كنيم:
اول: حكمت‌ها و فلسفه‌هاي سوگند در قرآن
دوم: سوگند قرآن به انجير و زيتون و حكمت آن
چرا خداوند سوگند ياد كرده است؟
وقتي ما انسان‌ها سوگند ياد مي‌كنيم معمولاً براي اين است كه بگوييم راست مي‌گوئيم و گاهي هم هدف‌هاي ديگري را نيز دنبال مي‌كنيم مثلاً مي‌خواهيم مطلبي را تأكيد كنيم. امام خداوند چرا قسم مي‌خورد؟
مفسران و صاحب‌نظران علوم قرآني دلائل متعددي را براي قسم‌هاي قرآن بر شمرده‌اند كه با بررسي آنها مطلب روشن مي‌گردد:
1. برخي قائلند سوگندهاي قرآن به خاطر نشان دادن عظمت و تأكيد بر مطلبي است كه بعد از قسم مي‌آيد يعني اين مطلبي كه دنباله‌ي آيات معمولاً بيان مي‌كند مطلب مهمي است.39
2. برخي گفته‌اند حكمت دوم قسم‌هاي قرآن اين است كه گاهي خداوند مي‌خواهد آن مطلبي را كه به آن سوگند ياد كرده عظمتش را نشان بدهد.40
به گفته‌ي يكي از نويسندگان سوگندهاي قرآن فكر و عقل انسان را توسعه مي‌دهد؛ در واقع تمام هستي را جولانگاه فكر بشر قرارداده و وي را در عالم محسوسات و مادي و عالم غيب به پرواز در مي‌آورد زمين و خورشيد و ستارگان و كهكشان‌ها و حتي انجير و زيتون را در برابر فكر او عرضه مي‌كند تا همه و همه را مورد مطالعه قرار دهد و با تحقيق و دقت آنها را بررسي كند.41
3. و احتمال ديگري هم داده شده كه در سوگندهاي قرآن «رَب» در تقدير است يعني و الفجر در اصل رب الفجر بوده يعني سوگند به پروردگار سپيده دم و اصولاً هر جا خداوند به ماديّا و امور مادي قسم مي‌خورد يك «رب» در تقدير است مثلاً سوگند به پروردگار خورشيد، سوگند به پروردگار ماه و ...
يادآوري:
ممكن است اين سه احتمال را با هم جمع كنيم زيرا با هم منافاتي ندارند به هر حال سوگندهاي قرآن هم اشاره دارد به عظمت مطلبي كه به آن قسم مي‌خورد و هم عظمت مطلبي كه برايش قسم خورده را مشخص مي‌كند و هم بر عظمت خالق آنها ناظر است. بنابراين قسم‌ها و سوگندهاي قرآن براي اثبات راستگويي خداوند تبارك و تعالي نيست بلكه براي نشان دادن عظمت اينگونه مطالب و اهميت آنهاست.
چرا خداوند به انجير و زيتون قسم خورده است؟
يكي از قسم‌هاي قرآن قسم به انجير و زيتون است كه مفسرين احتمالاتي در مورد اين دو قسم ذكر كرده‌اند:
الف. برخي گفته‌اند: مراد از «تين»، كوهستاني است كه «دمشق» بر بلندي آن واقع شده؛ و منظور از «زيتون» كوهستاني است كه «بيت المقدس» بر بالاي يكي از كوه‌هايش بنا شده است. و اطلاق نام دو ميوه‌ي «انجير» و «زيتون» بر اين دو كوه، شايد براي اين بوده كه اين دو ميوه در اين دو منطقه مي‌رويد و سوگند خوردن به اين دو منطقه هم شايد به خاطر اين بوده كه عده‌ي بسياري از انبيا در اين دو منطقه مبعوث شده‌اند.
ب: برخي «تين» و «زيتون» را اشاره به دو دوران حضرت آدم و حضرت نوع(ع) مي‌دانند؛ چرا كه لباسي كه آدم و حوا در بهشت پوشيدند از برگ درختان انجير بود؛ و در پايان طوفان نوح، شاخه‌ي زيتوني از آب بيرون آمد كه نوح فهميد طوفان پايان يافته است.
ج. در روايتي وارد شده كه «تين» مدينه است و «زيتون» بيت المقدس و طور سينين كه نه و هذا البلد الامين مكه.42 البته احتمالات ديگري در اين باره ذكر شده است.43
د: مقصود دو ميوه‌ي معروف باشد. اگر اين دو قسم را بر معناي ابتدايي آنها حمل كنيم يعني «انجير» و «زيتون» دو ميوه‌ي معروف؛ باز سوگند بر معنايي است زيرا انجير و زيتون داراي ارزش غذايي فراواني است كه غذاشناسان و پزشكان فوائد بسياري را براي آنها بر شمرده‌اند كه برخي از آنها در اينجا مي‌آوريم:
زيتون:
بي‌شك تمامي ميوه‌هائي كه خداوند منان آفريده است ارزشمند است، ولي نبايد ترديد كرد كه برخي از آنها از لحاظ ارزش و خاصيت غذايي، به نوعي بر ديگري برتري دارند دراين ميان «زيتون» از جمله ميوه‌هائي است كه هم داراي خاصيت غذايي است، و هم ارزش داروئي دارد و هم منبعي براي سوخت و ايجاد روشنائي بوده است، از برگ و هسته‌ي آن نيز استفاده مي‌شود.44
به گفته‌ي برخي متخصصين زيتون معجزه گراست و براي درمان بسياري از بيماري‌ها از جمله درمان نقرس، تصلب شرائيين، فشار خون و دردهاي عصبي موثر است.
نكته قابل توجه اينكه در ميان مواد غذايي چه نباتي و چه حيواني، هيچ ماده‌ي غذايي به اندازه‌ي زيتون داراي «پتاسيم» نيست، و اگر بدانيم «پتاسيم» چيست؟ و چه نقشي در حفظ حيات ما دارد؟! خواهيم فهميد چرا بايد زيتون را مورد توجه قرار داد.
به طور خلاصه: «پتاسيم»، در سازندگي عضلات بدن و انرژي بدن موثر است و در ساختمان ترشحات غدد داخلي بدن به كار رفته است كه در حفظ نيروي فعال و نشاط زندگي لازم است.
و از طرفي كمبود «پتاسيم» در بدن، رشد را متوقف مي‌سازد پلكها متورم مي‌شود و دستگاه تنفس دچار اختلال مي‌شود.
«پتاسيم» در فعاليت و قدرت تصويه و شستشوي سلول‌هاي كبدي، اثر دارد، و موجب مي‌گردد كه كبد مواد سمي و اوره و اسيداوريك را بهتر و بيشتر از خون گرفته خارج نمايد.
«پتاسيم» در قدرت دفعي كليه‌ها نقش اساسي دارد و موجب فعاليت بيشتر كليه‌ها و دفع مواد سمي از خون مي‌گردد و بدين لحاظ است كه «پتاسيم» را، از داروها و درمان كننده‌هاي بيماري‌هاي كليه مي‌دانند.
«پتاسيم» حتي در ساختمان گلبول‌هاي قرمز خون وجود دارد و در فعاليت و سازندگي و حفظ ما اثر دارد.
غير از پتاسيم ـ كه وجودش براي ادامه‌ي حيات و حفظ تندرستي ما ضروري است ـ مواد معدني ديگري چون فلسفه، كلسيم، منيزيم، آهن در زيتون وجود دارد كه هر كدام نقش شگرف و سازنده‌اي در زندگي ما دارند.45
انجير:
«انجير» نيز ميوه‌اي است كه جنبه‌ي دارويي فراواني دارد و چيز زائدي ندارد و تمامش خورده مي‌شود غذاي لطيف و سريع الهضم مي‌باشد و لينت طبع مي‌آورد و بلغم را تحليل مي‌دهد و كليه‌ها را پاك و سنگ مثانه را از بين مي‌برد و راه كبد و سپرز را باز مي‌كند و بدن را فربه مي‌سازد.46
«انجير» داراي مواد و تركيبات غذايي و دارويي سبك و خوشخوراك است كه تازه و خشك، و گوشت و هسته و پوستش براي همه و هر سني قابل استفاده و گوارا مي‌باشد.47
و در روايتي از امام رضا(ع) حكايت شده كه انجير بوي دهان را مي‌برد، لثه‌ها و استخوان‌ها را محكم مي‌كند، موردي روياند، درد را بر طرف مي‌سازد، و با وجود آن نياز به دارو نيست، و همچنين مي‌فرمايد: انجير شبيه‌ترين اشياء به ميوه‌ي بهشتي است.48
انجير حاوي مقدار زيادي «فسفر» مي‌باشد كه در پرورش هوش و حافظه بسيار موثر است جالب اينكه «انجير» نيز از «پتاسيم» سرشار است كه براي سلامتي كودكان ضعيف و كم خون و بي‌اشتها مفيد مي‌باشد، مقدار قابل توجهي، كلسيم دارد، كه هم سازنده‌ي خون و استخوان مي‌باشد و در ايجاد عضلات بدن ضروري است و هم نيروي اعصاب و قدرت جسماني را افزون مي‌كند.
امروزه كارخانجات بزرگ داروسازي، از مواد موجود در انجير و خواص حياتي آن بهره‌گيري نموده و براي ساخت داروهاي لازم جهت درمان و دفع سموم بدن استفاده مي‌كنند.49
بنابراين:
با در نظر گرفتن كلام مفسرين و صاحب‌نظران و توجه به فوائد غذايي سرشار «زيتون» و «انجير» مي‌توان گفت كه قرآن با سوگند به اين دو ميوه توجه انسان و حس كنجكاوي او را نسبت به اين دو غذا جلب كرده و بعيد نيست كه يكي از حكمت‌هاي مهم قسم خوردن قرآن به اين دو نوع غذا، توجه دادن انسان به اين دو ميوه به خاطر اهميت و ارزش غذايي آن باشد.
پاورقي:
39 . تفسير نمونه، ج 27، ص 39.
40 . تفسير نمونه، ج 27، ص 39.
41 . سوگندهاي قرآن، ابوالقاسم رزاقي، ص 45.
42 . تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 606، حديث 4، به نقل از همان.
43 . ر.ك: تفسير نمونه، ج 27، ص 140.
44 . از معدود ميوه‌هائي است كه قرآن از آن نام برده است. نحل / 11، مومنون / 20.
45 . قسم‌هاي قرآن، ابوالقاسم رزاقي، ص 441.
46 . سفينه البحار، ج 1، ص 128، به نقل از سوگندهاي قرآن، ص 446.
47 . همان.
48 . كافي، ج 6، ص 258 و همچنين علامه مجلسي در بحارالانوار، ج 66، ص 184 روايات متعددي در مورد انجير آورده است.
49 . مكتب اسلام، سال 11، ش 9، ص 60 و 61 به قلم دكتر محمدحسين حاجبي، به نقل از سوگندهاي قرآن رزاقي، ص 448.